BÀI KỆ NỔI TIẾNG CỦA MÃN GIÁC TIỀN SƯ

BÀI KỆ NỔI TIẾNG CỦA MÃN GIÁC TIỀN SƯ

 ( 滿 覺 禪 師)NÓI ĐẾN HOA MAI

Có rất nhiều loại MAI .Vậy trong bài kệ nói đến 

loại hoa MAI nào ?

=============================================================
Đinh tiền tạc dạ Nhất Chi Mai
Trong bài “Cáo Tật Thị Chúng” – nghĩa là "Lời nói của một người bệnh tật viết ra để khuyên bảo mọi người"-của Thìền sư Mãn Giác cho thấy cái nhân sinh quan huyền diệu qua ý nghĩa biểu kiến và ý nghĩ tiềm ẩn của bài THI KỆ
春去百花落
春到百花開
事逐眼前過
老從頭上來
莫謂春殘花落盡
庭前昨夜一枝梅
(滿 覺 禪 師-Mãn giác Thiền sư)
Phiên âm:
Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tùng đầu thượng lai
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ Nhất Chi Mai.
Thiền sư Mãn Giác (1052 - 1096), một Thiền sư đời Lý. Ông chỉ để cho đời duy nhất một bài thơ - một bài kệ - làm trước lúc tịch, nhưng đấy lại là một bài thơ xuân, đan xen cảm hứng với triết luận Thiền.
Bài này đã được rất nhiều người dịch ra quốc văn,trong đó bài dịch của cụ Ngô Tất Tố được nhiều người biết đến
Xuân đi trăm hoa rụng
Xuân đến trăm hoa cười
Trước mắt việc đi mãi
Trên đầu già đến rồi
Ðừng bảo xuân tàn hoa rụng hết
Ðêm qua sân trước một cành mai
Vì đây là một bài kệ chữ Hán có ý nghĩa rất uyên thâm về Thiền,trong đó câu chót đã gây cho người viết những thắc mắc lớn về nguyên nghĩa chữ “Nhất Chi Mai”
Nhất Chi Mai là cụm từ chữ Hán,nếu dịch Nôm có nghĩa là “một cành mai” . Tuy nhiên,ngoài các loài Mai được nhiều người biết đến như :Hoàng Mai,Nhị độ Mai,Mai tứ Qúy….còn có một loài Mai có tên “NHẤT CHI MAI”
Nhất Chi Mai có tên tiếng Anh là Peregrina, hay Lady Pilgrim
tên khoa học là Jatropha integerrima thuộc họ Euphorbiaceae
(http://www.floraexotica.ca/Flower.htm )
Đây là một loại cây có xuất phát từ Ấn Độ,lá xanh quanh năm ,mọc thành bụi hay có thể uốn nắn thành cây,hoa màu đỏ ,nhụy vàng và có 5 cánh như hoa Mai
Trong văn học Việt Nam có truyền tụng mối tình rất kỳ lạ giữa Hồ Quý Ly với Công chúa Nhất Chi Mai:
Tương truyền: Hồ Quý Ly lúc hàn vi thường theo người cha nuôi họ Lê đi buôn đường biển. Một lần thuyền chở hàng ghé vào bờ, Quý Ly thấy trên bãi biển có ai vạch lên cát câu thơ:
Quảng Hàn cung lý Nhất Chi Mai.
Quý Ly nhẩm thuộc lòng lấy câu thơ đó. Đến khi Quý Ly đã làm quan, một hôm hộ giá vua Trần đi chơi, nửa chừng ghé vào tránh nắng ở điện Thanh Thử, thấy trước điện rất nhiều cây quế, vua liền ra câu đối:
Thanh Thử điện tiền thiên thụ quế.
Các quan cùng đi lúng túng chưa kịp đối thì Quý Ly nhớ lại câu thơ trên bãi biến năm xưa, bèn đọc luôn:
Quảng Hàn cung lý Nhất Chi Mai.
Cả hai câu ghép lại thành hai vế đối nhau rất chỉnh.
Nghĩa là:
Thanh Thử điện kia ngàn gốc quế
Quảng Hàn cung nọ một cành mai.
Nghe xong các quan đều phục tài Hồ Quý Ly, vua Trần càng kinh ngạc hơn bởi nhà vua có một công chúa đặt tên là Nhất Chi Mai. Nàng ở trong cung cấm không ra đến ngoài. Vua hỏi Quý Ly:
- Nhà ngươi làm sao biết được trong cung tả ta có công chúa tên Nhất Chi Mai tòa lầu của công chúa là cung Quảng Hàn do chính ta đặt tên?
Quý Ly cứ thực tâu lại việc trước. Vua cho là chuyện lạ, duyên trời đã định bèn gả công chúa Nhất Chi Mai cho Quý Ly.
Nhất Chi Mai sinh được 2 con trai thông minh, có tài là Hồ Nguyên Trừng và Hồ Hán Thương.
Thông thường,người VN hay lấy tên các loài hoa để đặt tên cho các cô gái như: Huệ, Đào,Ngọc Lan. …..Theo câu chuyện trên,công chúa Nhất Chi Mai có lẽ mang tên một loài hoa Mai
Trở lại hai câu thơ cuối của Thiền sư Mãn Giác:
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Ðình tiền tạc dạ nhất chi mai
Cụm từ “NHẤT CHI MAI” ở đây nếu là tên 1 loài hoa Mai thì câu thơ có thể diễn Nôm là :” Đừng bảo xuân tàn hoa rụng cả,vẫn còn có một loài Nhất Chi Mai trước sân đêm qua “
NGOÀI BẢN DỊCH NHIỀU NGƯỜI ĐÃ QUEN BIẾT CỦA NGÔ TẤT TỐ CÒN NHIỀU BẢN DỊCH
KHÁC. TẤT CÁC BẢN DỊCH KHÁC ĐỀU PHỤ THUỘC CỤM TỪ "Nhất Chi Mai "và đều dịch là "một cành mai" hay một nhành mai !
(bởi bám vào các từ "nhất chi mai",tiếng Hán khi viết chữ hoa và chữ viết thường
không thể hiện điều này )Có lẽ các dịch giả chưa được biết rằng có một loài hoa mai có tên là Nhất Chi Mai ."Nhất Chi Mai có tên tiếng Anh là Peregrina, hay Lady Pilgrim tên khoa học là Jatropha integerrima thuộc họ Euphorbiaceae (http://www.floraexotica.ca/Flower.htm )
Đây là một loại cây có xuất phát từ Ấn Độ,lá xanh quanh năm ,mọc thành bụi hay có thể uốn nắn thành cây,hoa màu đỏ ,nhụy vàng và có 5 cánh như hoa Mai"(như
bài viết trên)Theo sự tìm hiểu của tôi, tôi thấy bài kệ của Mãn giác thiền sư không chỉ nói đó là một cành mai cụ thể mà nói hoa mai nói chung và đây là một loài mai quý đó là Nhất Chi Mai.
Tôi biết và cảm nhận được điều này nên mạo muội dịch như sau:

滿 覺 禪 師
=========
告 疾 示 眾
春 去 百 花 落
春 到 百 花 開
事 逐 眼 前 過
老 從 頭 上 來
莫 謂 春 殘 花 落 盡
庭 前 昨 夜 一 枝 梅
Mãn Giác Thiền Sư
CÁO TẬT THỊ CHÚNG
Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tòng đầu thượng lai
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ Nhất Chi Mai
Bài dịch 1
Xuân đi trăm vạn hoa tàn
Xuân về đua nở muôn vàn sắc hoa
Việc đời trước mắt dần qua
Trên đầu đã thấy cái già đến mau
Xuân tàn nhưng đã phai đâu
Đêm qua sân trước thắm màu hoa mai*
Trước đây tôi đã từng dịch:
Đêm qua sân trước trắng màu hoa mai
Bài dịch 2
Xuân đi trăm vạn hoa tàn
Xuân về đua nở muôn ngàn loài hoa
Việc đời trước mắt dần qua
Trên đầu đã thấy cái già đến nhanh
Xuân tàn nhưng ủ mầm xanh
Đêm qua sân trước một cành hoa mơ
Bài dịch 3:
Xuân đi trăm vạn hoa tàn
Xuân về đua nở muôn vàn sắc hoa
Việc đời trước mắt dần qua
Trên đầu đã thấy cái già đến mau
Xuân tàn nhưng đã phai đâu
Đêm qua sân trước nhuận màu hoa mai
Bài dịch 4
Xuân đi trăm ngàn hoa tan tác
Xuân về hoa muôn sắc khoe tươi
Việc đời trước mắt dần trôi
Trên đầu mái tóc bạc rồi còn đâu
Tưởng xuân tàn tạ u sầu
Đêm qua sân trước đượm màu hoa mai
( dịch theo thể SONG THẤT LỤC BÁT)
MỜI CÁC BẠN DỊCH TIẾP CHI THÊM PHẦN PHONG PHÚ
=======================================================
ĐỂ HIỂU THẤU ĐÁO BÀI KỆ CÁC BẠN HÃY ĐỌC NHỮNG BÀI THAM KHẢO KHÁC
1/Đinh tiền tạc dạ Nhất Chi Mai Trong bài “Cáo Tật Thị Chúng ..
2/Tìm hiểu cành Mai trong bài kệ của Mãn Giác Thiền Sư
3/www.bachkhoatrithuc.vn - Nhất chi mai không phải là tên một giống MAI?..
4/ Một nhành mai hay một cây chi mai ?
5/ Chùa Bửu Minh Gia Lai - Đêm qua – sân trước - một cành mai
6/ Nhất Chi Mai_Sự thực là cây nào?
7/ Nhất chi mai - Đại sư Mãn Giác: "Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết ...
8 http://forum.dng.vn/archive/index.php?t-8656.html
MỜI CÁC BẠN ĐỌC THÊM CÁC BÀI DỊCH KHÁC
Trong dịp năm hết tết đến, mọi người đều nhắc đến
hoa mai. Trong văn học đại chúng, cũng như văn học
Phật giáo, có nhiều bài văn bài thơ cảm tác về mùa xuân thường đề cập đến hoa mai. Những vần thơ bất hủ, những áng văn trác tuyệt đi vào lòng người thường được nhắc tới, những câu thơ tuyệt bích trong thi ca Thiền học về không gian và thời
gian như bài thi kệ "Cáo tật thị chúng" của Mãn Giác
Thiền sư:
Thiền sư Mãn Giác (1052-1096), tên thật là
Lý Trường (Thiền Uyển tập anh ghi là Nguyễn
Trường là vì vào đời Trần, tất cả những người
họ Lý đều chuyển ghi thành họ Nguyễn) người
đất Lũng Chiền, làng An Cách, là con quan
Trung thư Viên ngoại lang Lý Hoài Tố. Đời Lý Nhân Tông, vua thường cho con em các danh gia vào hầu hai bên, Lý Trường cũng được dự.Lớn lên tinh thông cả Nho và Phật học, lại thường chú tâm vào Thiền học, được Nhân Tông và Hoàng Thái Hậu Ỷ Lan quý trọng, ban cho hiệu Hoài Tín…
Ngày 30 tháng 11 năm Hội Phong thứ 5 (1096), sư cáo bệnh. Sau khi đọc bài kệ dạy chúng, sư ngồi kiết già mà mất, thọ 45 tuổi đời, 19 tuổi hạ. Vua tặng hậu lễ, công khanh một lần đến dâng hương, trà tỳ xong, thu xá lợi cho xây tháp ở chùa Sùng nghiêm, làng An cách. Vua sắc thụy là Mãn Giác.Bài kệ vố không có đề. Bảy thế kỷ
sau khi Lê Qúy Đôn biên soạn mới đặt tên là CÁO TẬT THỊ CHÚNG (có bệnh báo với mọi người).Thật ra đề này chẳng ăn nhập gì với tư tưởng của bài thi kệ, thậm chí làm hỏng cả bài kệ nhưng vì cứ đời này truyền sang đời kia nên vẫn gọi như thế !
Phiên âm:
Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tùng đầu thượng lai
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.
CÁC BÀI DỊCH
1.Thích Thanh Từ dịch:
Xuân đi trăm hoa rụng
Xuân đến trăm hoa cười
Trước mắt việc đi mãi
Trên đầu, già đến rồi
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua, sân trước,một cành mai
2.
Xuân ruổi trăm hoa rụng
Xuân tới, trăm hoa cười
Trước mắt việc đi mãi
Trên đầu già đến rồi
Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua, sân trước một nhành mai
3.Ngô Tất Tố dịch.
Xuân đi trăm hoa rụng
Xuân đến trăm hoa cười
Việc đời qua trước mắt
Gìa đến trên đầu rồi
Chớ bảo hoa tàn hoa rụng hết
Ngoài sân đêm trước một cành mai
4.LÊ MẠNH THÍCH dịch
Xuân đi trăm hoa rãi
Xuân về trăm hoa khai
Việc đời trôi trước mắt
Trên đầu già tóc phai
Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng cả
Tiền đình đêm trước một cành mai
5.Nguyễn Tấn Hưng dịch.
Xuân đi trăm hoa rụng
Xuân đến trăm hoa cuời
Đời thoáng qua truớc mắt
Già đến đầu bạc phai
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân nở một cành mai
6.David Lý Lãng Nhân dịch.
Xuân đi trăm cánh hoa rơi
Xuân về trăm cánh hoa cuời đó đây
Việc đời truớc mắt đổi thay
Tuổi già đầu đã nhuộm đầy bạc phai
Xuân tàn hoa dẫu rụng rơi
Đêm qua nở một cành mai truớc thềm
7.David Lý Lãng Nhân dịch.
Xuân đi trăm hoa rụng
Xuân đến trăm hoa cười
Việc đời qua trước mắt
Ðầu bạc tóc sương phơi
Ðừng bảo xuân tàn hoa tan tác
Ðêm qua sân trước nở cành mai
8.Túc Mỡ dịch.
Xuân đi, trăm hoa rãi
Xuân đến,trăm hoa khai
Xem chuyện đời trước mắt
Tóc trên đầu đã phai
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết
Tối qua, vườn trước một cành mai.
9.Võ Đình dịch.
Xuân đi, rơi trăm đóa
Xuân đến, nở trăm bông
Trước mắt, dòng đời chảy
Trên đầu, tuổi chất chồng
Xuân tàn hoa rụng, đừng bảo hết
Sân trước đêm qua, hạt nẩy mầm
9.Châu Ngọc Bính dịch.
Xuân đi muôn vạn hoa tàn
Xuân về thắm lại ngập tràn những hoa
Việc đời thế sự đi qua
Trên đầu tuyết điểm một vài cọng sương
Chờ cho xuân hết hoa tàn
Đêm qua sân trước nở vàng cành mai
10.Tản Đà dịch.
Xuân đi trăm hoa rơi
Xuân đến trăm hoa nở
Việc đời qua trước mắt
Già theo đến trên đầu
Chớ bảo xuân qua hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một nhành mai
11.Thích Chân Tuệ dịch.
Xuân đi trăm hoa rụng
Xuân đến trăm hoa cười
Trước mắt việc đi mãi
Trên đầu già đến rồi
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một cành mai
12.Thanh Từ dịch
Xuân đi trăm cánh hoa rơi
Xuân về trăm cánh hoa cười hương bay
Việc qua trước mắt ngày ngày
Mới hay già yếu nay mai thu tàn
Phải đâu xuân hết hoa tan
Ðêm qua sân trước nở cành hoa mai
13.Túc Mỡ dịch
Xuân ruổi trăm hoa rụng
Xuân đến trăm hoa cười
Trước mắt việc đi mãi
Già đến đầu bạc phai
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một nhành mai
Tất cả các bản dịch trên đều dịch là một cành mai,riêng Hoàng Xuân Hãn dịch là "một cành mơ"
14.Hoàng Xuân Hãn dịch
“Xuân qua trăm hoa rụng,
Xuân lại nở trăm hoa.
Trước mắt sự đời thoảng,
Trên đầu hiện tuổi già.
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết;
Ngoài sân đêm trước một cành mơ.

Flora Exotica - Exotic Flowers
Gloriosa, Glory Lily, Fire Lily, Flame Lily, (Khai-Hoan Hoa, Hoa Ngoắt Ngoẻo, Hoa Lồng Đèn, Ngót Nghẻo, Huệ Lồng đèn, Gia Lan - Lis glorieux, klänglilja, Kalihari, 嘉兰 Jia lan)-
FLORAEXOTICA.CA